نمایش خلاق برای کودکان
خلاقیت را میتوان جزء جدانشدنی هر هنری دانست از جمله هنر نمایش. از هنر نمایش نیز میتوان به نمایش خلاق اشاره نمود که براساس بازی نمایشی بوجود می‌آید و یک شکل طبیعی نمایش برای کودکان است.
درحقیقت نام دیگر نمایش خلاق را میتوان نمایش غیر رسمی دانست که در آن صحنه‌ای وجود ندارد و اعمال و گفتار کودکان بداهه شکل می‌گیرد. مربی با کودکان حرف می زند تا نظرهای آنها شکوفا شود. این نظرها در تمرین‌ها و بازیهای نمایشی پرورش می‌یابد. در اصل مربی نقش راهنما را ایفا میکند.
در نمایش خلاق لباس و لوازم مهم نیستند، چون شخصیت پردازی درست، از حرکت بدن، پانتومیم و گفتار بداهه ناشی میشود. ممکن است از وسایل ساده و در دسترس نیز استفاده شود ولی الزامی نیست.
در نمایش خلاق تفاوتی بین بازیگران و تماشاچیان وجود ندارد، وقتی گروهی از کودکان صحنه‌ای را بازی میکنند، دیگران تماشا میکنند و اغلب با ایجاد صداهای لازم در نمایش شرکت میکنند، در بازی بعدی جای این دو گروه عوض میشود و در نهایت کودکان و مربی راههایی را برای بهتر شدن نمایش پیشنهاد می‌دهند.
هدف نمایش خلاق فراهم آوردن تجربه‌ای خلاق و ارزشمند برای کودکان است که در آن میتوان مسائل آموزشی و پرورشی بسیاری را با ظرافت هرچه تمام جای داد.
توجه به این نکته ضروری است که کودکان اجرا را بسیار دوست دارند، بعد از آنکه مدتی با یگدیگر کار و نسبت به نمایش خود احساس آرامش کردند، می‌توانند آنرا برای گروهی از کودکان و حتی بزرگسالان اجرا کنند. در حقیقت نمایش خلاق را میتوان یکی از پایه‌های تئاتر رسمی به حساب آورد.
در طراحی نمایش خلاق برای هر گروه سنی روش‌های کلی زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
* حرکات ریتمیک
* پانتومیم
* شخصیت سازی
* بداهه پردازی
در به کار گیری این روشها، میتوان به نکات اساسی زیر توجه نمود:
۱ - با توجه به شرایط هر گروه سنی، تغییرات لازم در آنها اعمال میشود.
۲ - هر کدام از این روشها را می‌توانیم بطور جداگانه بررسی کنیم اما در تمرین‌ها، آنها یکدیگر را کامل کرده و با ترکیب‌های متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۳ - این روشها را میتوان بنا به موقعیت و سن شرکت کنندگان از ساده تا پیچیده انتخاب و کار نمود.
۴ - در بکارگیری این روشها تأکید ما بر مفرّح بودن و ایجاد فضایی مناسب برای احساس امنیت روانی است، که در سایهٔ این امنیت، حس پیوستگی گروه شکل می‌گیرد.
۵ - اهمیت دیگر این روشها را میتوان در سازمانده بودن آنها دانست، وجود این ویژگی ما را یاری میکند تا محتوای روش‌های موجود را طبقه بندی کرده و آنها را بر اساس پیشرفت و مهارت افراد گروه در طول کار، از آسان به مشکل ارائه دهیم.
۶ - بکارگیری این روشها برای گروه کودکان باید به نحوی مطلوب، مورد پسند و قابل پذیرش و فهم صورت گیرد که انجام موفقیت آمیز آنها را برای کودکان امکان پذیر نماید.
* حرکات ریتمیک
برای اغلب گروه‌ها حرکت ساده‌ترین راهِ آغاز است و نوع حرکت بر اساس نوع گروه تعیین میشود.
هرگونه حرکات بدنی مثل انواع راه رفتن: راه رفتن معمولی، راه رفتن با طناب فرضی که به سر، بینی، شکم، لگن، زانو و پنجه‌های پا بسته شده است.
راه رفتن حیوانات: از بچه‌ها می‌خواهیم نشان دهند هر حیوانی چطور راه می‌رود.
راه رفتن آدمهای مختلف، شخصیت‌های مختلف، راه رفتن در سنین مختلف زندگی، راه رفتن با پای شکسته، راه رفتن با دست چسبیده به بدن، راه رفتن روی شن، راه رفتن روی شیشه، راه رفتن با وزنه، راه رفتن تند، راهپیمایی، ایستادن، دویدن، پریدن و...
برای ایجاد حرکات مختلف می‌توانیم از ریتم‌ها و ضرب آهنگ‌های مختلف و متفاوتی استفاده کنیم، برای ایجاد ریتم و ضرب آهنگ هم میتوان از وسایل و ابزار مختلف نظیر دستگاه پخش موسیقی یا ابزارهای سادهٔ ساخت صدا که مخصوص کودکان است نظیر دایرهٔ زنگی- طبل- چوبهای صدادار- خاش خاشک- دّقک- قاشقک- سنچ- مثلث- زنگوله‌ها و ... استفاده نمود.
تهیه و ساخت این وسایل با کمی دقت و صبر و توجه به مواد دور ریز پیرامون، توسط خودِکودکان، امکان پذیر میباشد.
برای ایجاد حرکات ریتمیک میتوان از بازیهای نمایشی و آوازی که بسیار مورد پسند و پذیرش کودکان است نیز بهره جست.
* پانتومیم
پانتومیم از همان مراحل اولیهٔ نمایش خلاق آغاز میشود و شباهت زیادی با حرکات ریتمیک دارد با این تفاوت که در آن برای بیان موضوع و احساسات فقط از حرکت استفاده میشود بدون بکارگیری کلام. برای ارایهٔ آن حتی میتوان از هیچ موسیقی و صدایی استفاده نکرد.
پانتومیم را میتوان با اعمال سادهٔ انفرادی، خلق تصویر با بدن، و پانتومیم روایی یعنی روایت داستان با بازی و بدون استفاده ازکلام، به کار گرفت. در اینجا هم بسته به موقعیت و سن افراد گروه میتوان از آشناترین اعمال و ساده‌ترین آنها شروع کرد.
پانتومیم باعث میشود ذهن شفاف و دقیق عمل کند همچنین کودکان را عادت می‌دهد تا هم ازحرکات بزرگ بدنی و هم از رفتارهای جزئی مؤثر استفاده کنند. (ماهیچه‌های بزرگ و کوچک کودکان تقویت میشود.) به این ترتیب در شخصیت سازی به آنها کمک میکند.
* شخصیت سازی
در بازیهای ابتدایی کودکانه، کودک خود را به جای تمام آدم‌ها، حیوانات، و اشیا تصور میکند بازیهای ابتدایی کودکان اساس شخصیت سازی در نمایش میباشد. این همزاد پنداری نه تنها در ارائه نمایش بسیار کمک کننده است، بلکه در زندگی واقعی کودک نیز تأثیر مهم و بسزایی دارد، از این طریق کودک با مردمان مختلف (از نظر شخصیتی و صنفی و ....) آشنا میشود، که این شناخت برای زندگی آیندهٔ او بسیار ارزشمند است.
همچنین هر کدام از این شخصیت‌ها در شرایط و موقعیت‌های مختلف بررسی و تحلیل می‌شوند، آشنایی با این شرایط و موقعیت‌ها نیز برای کودکان لازم و ضروری است زیرا این شناخت و آشنایی در بزرگسالی برای انتخاب مسیر و برخوردهای درست در زندگی، راهنمای خوبی برای آنها خواهد بود. برای کسب این مهارت روش بعدی که در نمایش خلاق بکار می‌رود بسیار مؤثر است.
* بداهه پردازی
در نمایش خلاق گفتار بداهه که در لحظه ساخته میشود، به جای کلام نوشته و حفظ شده استفاده میشود. برای بداهه پردازی خوب، کودکان نیاز دارند شخصیتی را که بازی میکنند، به طور کامل بشناسد. مربی، کودک را راهنمایی میکند تا چگونگی حرکت و نوع صدایی که شخصیت می‌تواند داشته باشد را پیدا کند همچنین برای بداهه پردازی، لازم است بررسی شود آن شخصیت در موقعیت‌های تعیین شده چه می‌گوید.
بعضی از تمرین‌های ساده که در آن حرکت و گفتار ترکیب می‌شوند، باید در مراحل ابتدایی کلاس‌های نمایش خلاق انجام شود.
در مورد کودکان خجالتی یا خیلی کوچک پانتومیم پیش از گفتار انجام میشود.
بازی، آموزشی روشی نوین در آموزش کودکان
آموزش، پرورش و حل مشکلات رفتاری و اجتماعی برخی کودکان ، در دوره اخیر کارشناسان و صاحبنظران حوزه کودک را برآن داشت تا با خلق روشی نوین در مقابل شیوه‌های سنتی رایج تحولی شگرف را بنیان گذارند. این روش نوین در آموزش کودکان بازیهای نمایشی و نمایش خلاق نام دارد.
آنچه در این مجال به آن پرداخته خواهد شد ” آموزش در قالب بازی ” یا همان “بازی آموزش” است.
علت انتخاب بازی به عنوان روشی برای آموزش:
از قدیم تا به امروز، آموزش امری سخت و پیچیده بوده است. توانمندی‌های متفاوت مربیان، آداب‌های سنتی و اعمال سلیقه‌های شخصی آموزش را سخت‌تر میکند. مخصوصا برای کودکان.
از اینرو استفاده از فعالیتی خودجوش، اختیاری، ارادی و انعطاف پذیر برای آموزش، پرورش و رشد مهارتهای اجتماعی، نقطه قوت روشی است تحت عنوان “بازی آموزش”.
بازی فرایندی است اجتماعی، مشارکتی، گروهی، مهارتی و درمانی که در طی آن تمام انرژی‌های مثبت به کودک القا شده و تمام انرژی‌های منفی از روح او دفع می‌گردد و بیماریهای رفتاری او درمان می‌گردد.
این یعنی تمام آنچه یک نظام آموزشی، پرورشی و درمانی در حوزه کودک برای آن به وجود می‌آید. از این روست که این فرایند در کشوری مثل فنلاند، آمریکا، ژاپن و چین به نظام آموزشی تبدیل میشود. و البته هزینه‌ها و سرمایه‌ها و خروجی‌های مخصوص به خود را به جامعه القا میکند. صد البته این هزینه‌ی اندکی برای ساختن کودک سالم و خلاق هست.
نمایش خلاق و بازی
نمایش خلاق برای کودکان یک بازی خلاق هست که می‌تواند شامل اجرای داستان و تخیل پردازی با حرکات خلاقانه باشد.
وانمود کردن برای ایجاد صحنه بازی اساس نمایش خلاق هست.حرکات خلاقانه یک جز مهم کلیدی در برنامه آموزشی کودکان است. در این سن کودکان از بکاربردن تخیلات و بدنشان برای خلق حرکات خلاقانه لذت می‌برند.
بازیهای آموزشی که در قالب بازی داده میشود به چند دسته تقسیم می‌شوند که مهمترین آنها بازیهای تقلیدی، نمایشی و نمادین است..
بازیهای تقلیدی :
بازیهایی که کودک با نگاه کردن به اطرافیان خود آنها را خلق میکند. خصوصیت بارز این بازیها آشکار ساختن رفتارهای والدین و دیگر نزدیکان کودک است. به عنوان مثال هنگامی که والدین کودک مدام در حال مشاجره هستند، رفتارهای آنها به عینه در بازیهای تقلیدی کودک با اسباب بازیها و وسایل پیرامونش انجام می‌دهد، هویداست.
بازیهای نمایشی :
از انواع بازیهای تقلیدی است که در آن کودک فرصتی برای بروز احساسات و عواطف پیدا کرده و انتظارات خود را در قالب بازی بیان میکند. بازیهای نمایشی بستری برای بروز احساسات، عواطف و نیازهاست که به نرمی بیان میشود.
از آنجا که بازیهای نمایشی و تقلیدی هر دو با کمک وسایل و ابزارهای موجود و در دسترس انجام میگیرند، نیاز به دقت نظر بیشتری در اجرا دارند. زیرا هر کدام خروجی‌ها و اهداف مخصوص به خود را دارند.
اهمیت بازیهای نمایشی در آموزش رفتارها و مهارتهای اجتماعی، مدیریت بر رفتار، مدیریت بر خشم و استرس، حل مسئله و تصمیم گیری و همچنین بازی درمانی و اصلاح رفتارهای کودک است.
از این رو متناسب با نوع اجرا، شخصیت و تخصص مربی و اهداف دوره، خروجی بازیهای نمایشی ، که همان آشکارسازی شخصیت کودک است، بهتر و بیشتر نمایان خواهد شد.
بازیهای نمادین:
این نوع بازی از نظر رتبه و درجه از بازیهای نمایشی و تقلیدی بالاتر هستند. زیرا بازی با اشیا یا وسایلی انجام می‌گیرد که وجود خارجی نداشته و تخیلی هستند.
بازی نمادین برای کودکانی با EQ بالاتر و سطح همراهی بالاتری نسبت به همسالان انجام می‌گیرد. به بیان دیگر بازی نمادین برای کسانی انجام می‌گیرد که بازیهای نمایشی را انجام داده و کاملا نسبت به بازی با اشیاء حقیقی توانمند هستند و با آنها ارتباط برقرار میکنند.
بازیهای نمایشی و بازیهای نمادین هر دو در آشکار سازی شخصیت کودک و همچنین بازی درمانی و آموزش مهارتهای اجتماعی نقش بسزایی دارند.
ارزش آموزشی و تربیتی:
نتیچه میگیریم که کودکان در خلال بازی ها به ویژه بازی های آموزشی به مفاهیم ذهنی جدیدی دسترسی پیدا میکنند و مهارت های بیشتر و بهتری را کسب می کنند. آنان به کمک بازی تجارب آموزنده ای را به دست می‌آورند در حین بازی مطالب آموختنی یدون فشار و با میل و رغبت فرا گرفته می شود و به همین علت برخی مربیان معتقدند که هرگونه مطلب درسی را باید فقط همراه با بازی به کودکان آموخت و اصولا بهتر است ساعت رسمی دروس مدارس ابتدایی را به ساعات بازیهای خلاق و آموزنده تبدیل کرد.
کودک به هنگام بازی درباره خودش ، دیگران و رابطه اش با آنها چیزهایی یاد می گیرد، میزان توانایی های خود را با دیگران مقایسه می کند و به این ترتیب یک مفهوم روشن تر و واقع گرایانه از خود به دست می‌آورد بازی به او فرصت می‌دهد که تجربه کند و توانش را به آزمایش بگذارد بدون آنکه مجبور باشد مسئولیت کامل اعمال خود را به عهده بگیرد.